آلودگی اطلاعاتی یک هشدار است؟

آلودگی اطلاعاتی یک هشدار است؟

آلودگی اطلاعاتی به قول جاکوب نیلسن، یکی از تئوری‌پردازان بهره‌وری در اینترنت، مساله مهمی است که باید مورد توجه و بازبینی کارشناسان صنعت آی تی قرار بگیرد. به عقیده وی، این رایانه‌ها هستند که به تدریج مهار کنترل زندگی انسان را به دست می‌گیرند و زمان آن فرارسیده است که انسان بار دیگر «بر رایانه حاکم شود و آن را به جایگاه اصلی خود بازگرداند.»

دکتر نیلسن کتاب‌های زیادی در زمینه بهترین راه‌های استفاده از شبکه و وب سایت‌ها منتشر کرده است. اما او اخیراً نگاه انتقاد آمیز خود را متوجه آنچه اوضاع به وخامت گراینده در عالم ارتباطات الکترونیکی می‌داند کرده است.
وی این پدیده را «آلودگی اطلاعاتی» می‌خواند. با خلق اینترنت و ای میل در دهه ‌۹۰ شبکه جهانی رایانه‌ها به شیوه‌ای موثر و سریع برای ایجاد ارتباط بدل شد. اما حتی در آن زمان نیز بحث‌های نگران کننده‌ای درباره احتمال بروز ترافیک سنگین در شبکه اطلاعاتی آغاز شده بود. نیلسن به بی بی سی گفته است: «آلودگی اطلاعاتی در واقع همان تردد حجم سنگین اطلاعات در اوج آن است. این وضع گاه شما را از انجام کارهایتان باز می دارد.» وی اعتقاد دارد: «ایدئولوژی فناوری اطلاعاتی طی۵۰ سال گذشته فقط و فقط این بوده است که هرچه اطلاعات بیشتر باشد، هرچه تولید اطلاعات انبوه تر باشد بهتر است.» اما به گفته نیلسن اینترنت اکنون به دستگاهی بدل شده است که اطلاعات را بدون قائل شدن اولویت با سرعت منتشر می کند. به گفته وی ای میل نیز از ابعاد منفی این پیامد است، زیرا معجون عجیبی از ارتباطات جمعی و فردی است.
البته چنین نیست که همه این ابزارهایی که در اختیار مردم است بد باشد، بلکه این تاثیر جریان مهارنشده اطلاعات و ارتباطات است که نیلسن را نگران می‌کند. او این وضع را به آلودگی محیط زیست تشبیه می‌کند. نیلسن اینترنت را به کارخانه‌ای تشبیه می‌کند و معتقد است: اگر در جهان تنها یک کارخانه آلوده کننده وجود داشته باشد برای ما اهمیت نخواهد داشت، اما اگر تعداد آنها یک میلیون باشد چرا. به همین ترتیب یک ایمیل خوب است، اما وقتی روزی ‌۲۰۰ ای میل دریافت می‌کنید آن وقت مشکل ایجاد می‌کند و مردم احساس خفگی می‌کنند.» وی گفت: «مثلاً صندوق ای میل من غیرقابل رسیدگی است چون صدها پیام دریافت می‌کنم.» وی اخطار می‌دهد اگر مردم تدابیری برای مقابله با این وضع اتخاذ نکنند، توانایی خود را در استفاده سازنده و مفید از رایانه از دست می‌دهند و این رایانه خواهد بود که بر زندگی و کار مردم حکم می‌راند. رئیس موسسه تحقیقات مطالعاتی نیلسن می‌گوید: «باید فیلترهای ضدتبلیغاتی هم داشته باشیم، و فکر می کنم باید قوانینی برای مبارزه با ارسال ای میل های تبلیغاتی وضع شود. باید مردم را در مقابل میزان آلودگی که ایجاد می‌کنند مسئول شناخت. همانطور که اگر کسی طبیعت را نابود می‌کند، مسئول است و باید جریمه بپردازد، همین موضوع باید درباره ایمیل‌های تبلیغاتی صادق باشد.» در یک جمع بندی می‌توان دریافت که نظر استاد بهره وری در اینترنت (نیلسن) در مورد آلودگی اطلاعاتی نظری منعطف است. به گفته وی حل مشکل آلودگی اطلاعاتی پیچیده نیست، اما مستلزم آن است که مهار رایانه به دست گرفته شود. ایجاد اولویت، انضباط فردی در آنچه می خوانید و ارسال می کنید، فیلترها و نرم افزارهای ضدتبلیغاتی به تحقق این هدف کمک خواهند کرد. آلودگی اطلاعاتی از اقتصاد اطلاعات، ابزارهای دیجیتالی و تجارت الکترونیک پدیدار می شود. مجموع فرآیندهای ارتباطات الکترونیکی و هدف‌های این ارتباطات و اطلاع رسانی که در سرزمین دیجیتال صورت می گیرد، در بروز این آلودگی اطلاعاتی موثر است و نمی توان آن را از نظر دور داشت.
این آلودگی به محیط زیست آسیب فراوانی نخواهد زد. البته مسئله بازیاب ابزارهایی مثل سی دی ها، لوازم سخت افزاری و اینچنینی، چالشی مهم برای دهه‌های آینده خواهند شد که آلودگی سخت افزاری اطلاعاتی به شمار می‌آید. آلودگی اطلاعاتی، تاثیرات مخرب روانی و رفتاری را در بین جوامع مختلفی که اعتقاد زیادی به رفتارهای سنتی قومی دارند، ایجاد نخواهد کرد.
برقراری ارتباطات الکترونیکی باعث کاهش ارتباطات فیزیکی و در صورت های غیرمجازی می شود و این را اکثر روانشناسان معتقد هستند. بنابراین بر مسئولان آموزشی، پرورشی و تدوین کنندگان برنامه های راهبردی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور است که به مسئله آلودگی اطلاعاتی و بحران های هویتی که این آلودگی می توانند برای نسل های آینده ایجاد کنند، توجه شایانی داشته باشند. عدم برخورد منعطف و ساختاری با مقوله ICT مفهومی نیست که بتوان آن را از نظر دور داشت. پس امیدواریم راه حل‌هایی برای جلوگیری از دیجیتالی گرایی مطلق در کشور و در حوزه‌ها و برنامه‌های گوناگون، طرح ریزی شود. به بازی گرفتن جامعه روانشناسان، جامعه شناسان و گروهی از پزشکان متخصص برای سازماندهی بهداشتی، استفاده از ابزارهای دیجیتالی و مقابله با بروز یک آلودگی اطلاعاتی فرض مهمی است که انتظار می رود وزارت بهداشت با همکاری وزارت فناوری اطلاعات به آن توجه کنند.
علی شمیرانی 


وزارت اطلاعات و ارتباطات